اولویت‌بندی پهنه‌های مداخله در بافت فرسوده مرکزی شهر اراک بر‌اساس شاخص‌های کالبدی، اجتماعی- اقتصادی و محیطی

بافت‌های فرسوده بخش قابل توجهی از پهنه بسیاری از شهرهای کشورمان را تشکیل می‌دهند که به دلیل معضلات خاص خود از گستره حیات شهری خارج شده و به بخش‌های مسئله‌دار شهرها تبدیل شده‌اند. این بافت‌ها علاوه بر مسایل و مشکلات کالبدی، ابعاد و کیفیات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و فضاهای شهری را نیز دچار تنزل کرده، حضور انسان در فضاهای شهری را با معضل روبرو و یا مختل می‌سازند. شناسایی این مناطق شهری و اولویت‌بندی پهنه‌های مداخله به منظور اعمال راهکارهای منطقی و متناسب که به ارتقای کیفیت فضاهای شهری در این بافت‌ها می‌پردازد، جهت بازگرداندن هویت و حیات شهری بدان‌ها ضروری به نظر می‌رسد. پیشینه اکثر تحقیقات مرتبط و همچنین بررسی اسناد فرادست از جمله تفصیلی و جامع مرتبط با بافت فرسوده مرکزی شهر اراک که به عنوان منطقه مطالعاتی این تحقیق انتخاب شد، حکایت از به‌ کارگیری مطالعات کالبدی در شناسایی این مناطق دارد. لذا در این تحقیق به منظور افزایش جامعیت و کارایی در بازشناسی و اولویت‌بندی حوزه‌های مداخله بافت مورد بررسی، علاوه بر شاخص‌های کالبدی از عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی نیز استفاده شد. به منظور اولویت‌بندی بلوک‌های بافت فرسوده مطالعاتی بر‌اساس هر سه دسته معیار فوق و تشکیل لایه‌های اولویت‌بندی مربوط به هر کدام و سپس برهم‌نهی شاخص‌ها از تلفیق دو روش تصمیم‌گیری   AHP و Delphi استفاده شد. به این منظور ابتدا با استفاده از شاخص‌ها و متغیرهای موجود، لایه مربوطه تعیین و اولویت‌بندی حوزه‌های مداخله برای هریک از مؤلفه‌های کالبدی، اجتماعی- اقتصادی و محیطی تهیه شد، در نهایت با برهم‌نهی (روی‌هم اندازی) لایه‌های مذکور مبتنی بر روش تلفیقی، حوزه‌های نیازمند مداخله در بافت فرسوده تعیین و با توجه به مسایل و مشکلات موجود در هریک از حوزه‌ها اولویت‌بندی‌های لازم صورت گرفت. نتایج بیانگر تطابق نسبی مناطق اولویت‌بندی‌شده بر‌اساس معیارهای اجتماعی- اقتصادی و محیطی با معیارهای کالبدی است. بر این مبنا می‌توان استنباط کرد که اگر بخشی از اطلاعات لازم در ارزیابی کالبدی بافت مورد نظر به هر دلیلی قابل حصول نباشد، اطلاعات و تحلیل‌های اجتماعی- اقتصادی و محیطی می‌تواند به عنوان جایگزینی مطمئن در شناسایی و اولویت‌بندی مناطق فرسوده مورد استفاده قرار گیرد. از طرف دیگر تلفیق اولویت‌بندی پهنه‌ها بر‌اساس سه شاخص مورد بررسی ضمن آنکه منجر به شناسایی بهتر و دقیق‌تر پهنه‌های مداخله شد، در مواردی هم سبب تغییرات ‌جزیی اولویت‌بندی پهنه‌های مداخله به ویژه در اولویت‌های سوم تا پنجم شد.